Rối loạn sức khỏe tâm thần ở trẻ em - những điều cần biết | Safe and Sound

Rối loạn giấc ngủ, học tập giảm sút, mệt mỏi, không có nhu cầu giao tiếp,... là những dấu hiệu rối loạn sức khỏe tâm thần mà trẻ em đang phải đối mặt. Đây là căn bệnh đáng báo động bởi nó đang có xu hướng gia tăng, gây ảnh hưởng tiêu cực đến tâm lý, cảm xúc, suy nghĩ và hành vi của người bệnh. Nguy hiểm hơn, bệnh làm cho trẻ dần mất niềm tin vào cuộc sống, có hành vi tiêu cực.

Nguyễn Thị Hồng Hạnh | Bác sĩ - Viện tâm lý và sức khỏe tinh thần SnS

Trung tâm Nghiên cứu Sức khỏe Cộng đồng và Phát triển

1. Các dấu hiệu nhận biết rối loạn sức khoẻ tâm thần ở trẻ em

Rối loạn sức khoẻ tâm thần ở trẻ em thường không rõ ràng, do đó cha mẹ rất khó để chẩn đoán. Theo các chuyên gia tâm lý, bác sĩ tâm thần, trẻ em khác với người lớn ở chỗ chúng trải qua nhiều thay đổi về thể chất, tinh thần và cảm xúc, tâm lý trong quá trình tăng trưởng và phát triển tự nhiên. Đứa trẻ cũng đang trong quá trình học cách đối phó, thích nghi và tương tác với những người khác và thế giới xung quanh. 

Hơn thế nữa, xã hội vẫn tồn tại những định kiến nhất định về bệnh tâm thần. Chính những điều này khiến cha mẹ, người thân e ngại đưa con đến khám bác sĩ tâm thần, chuyên gia tâm lý để được điều trị đúng cách. 

Ảnh 1: Rối loạn sức khỏe tâm thần ở trẻ em khá phổ biến và có thể gặp ở bất cứ ai

Để đối mặt với chứng rối loạn sức khỏe tâm thần ở trẻ em, cha mẹ cần nhận biết các dấu hiệu cảnh báo cho bệnh lý này ở trẻ em:

• Buồn bã và chán nản hay tâm trạng thay đổi thất thường với thời gian kéo dài từ 2 tuần trở lên.
• Thay đổi hành vi theo hướng tiêu cực và thái quá, mất kiểm soát. Với các hành vi muốn sát thương một ai đó, cha mẹ đặc biệt cần phải cảnh giác. 
• Ít tương tác và không muốn giao tiếp với người khác. 
• Giảm sự tập trung hay khó để tập trung biểu hiện qua việc trẻ nhanh chán và học hành sa sút. 
• Có ý nghĩ và hành vi tự làm hại bản thân như cắt tay hay thậm chí là muốn tự tử.
• Rối loạn giấc ngủ và thay đổi nhiều thói quen ăn uống, sinh hoạt thường nhật.

2. Những bệnh lý liên quan đến rối loạn sức khỏe tâm thần ở trẻ em

Một số bệnh lý rối loạn sức khỏe tâm thần ở trẻ em bao gồm:

• Rối loạn lo âu: Nhiều người nghĩ rằng, bệnh này chỉ có ở người lớn, nhưng khi trẻ em mắc bệnh lại có những triệu chứng khác. Các chuyên gia tâm lý và bác sĩ tâm thần khuyến cáo, nếu thấy trẻ dễ bị sợ hãi, lo âu hoặc khóc thét lên khi phải đối diện với những vật hoặc sự việc nhất định rất có thể đó là những triệu chứng của bệnh tâm thần mà cha mẹ cần lưu ý. Trong những trường hợp bệnh nghiêm trọng, trẻ nhỏ có thể có những dấu hiệu liên quan đến thể chất điển hình như tim đập nhanh, đổ mồ hôi liên tục.
• Hội chứng tăng động giảm chú ý: Theo bác sĩ tâm thần, chuyên gia tâm lý, những trẻ nhỏ bị mắc hội chứng tăng động giảm chú ý thường gặp những vấn đề trong việc phải chú ý, tập trung. Trẻ rất dễ chán hoặc có cảm xúc tiêu cực với những việc hoặc tình huống xung quanh xảy ra. Ngoài ra, những đứa trẻ mắc chứng bệnh này hầu như không nghe lời và thường có xu hướng di chuyển liên tục.

Ảnh 2: Trẻ em có nhiều biểu hiện khác nhau về tâm lý

• Rối loạn ăn uống: Đây là vấn đề thường gặp ở trẻ mắc bệnh tâm lý, thần kinh không được ổn định. Các chuyên gia tâm lý và bác sĩ tâm thần cho biết, bé dường như không ăn và thường xuyên có cảm giác không muốn ăn, có những cảm xúc hay thái độ phản kháng mạnh mẽ đối với thức ăn.
• Rối loạn khả năng học tập và giao tiếp: Rối loạn này sẽ ảnh hưởng đến quá trình lưu trữ và xử lý thông tin của trẻ, điển hình là các vấn đề về phát âm, khả năng trình bày ý kiến và hệ suy nghĩ. Trẻ rất khó học những điều mới mẻ và thường gặp khó khăn trong việc xử lý bất kì thông tin mới nào.
• Rối loạn bài tiết: Trẻ em mắc phải rối loạn này thường gặp khó khăn trong việc đi vệ sinh. Bé sẽ không có khả năng kiểm soát việc đi tiểu dẫn đến chứng hay đái dầm.
• Rối loạn cảm xúc: Chứng bệnh này khiến trẻ dễ thay đổi tâm trạng, cảm xúc một cách nhanh chóng và cực khó kiểm soát. Theo bác sĩ tâm thần, chuyên gia tâm lý, rối loạn cảm xúc bao gồm căn bệnh trầm cảm và rối loạn lưỡng cực, thường đi kèm với cảm xúc buồn bã kéo dài.
• Tự kỷ: Các chuyên gia tâm lý và bác sĩ tâm thần cho biết, đây là chứng rối loạn khiến cho trẻ bị suy nghĩ lộn xộn cúng như khó khám phá và hiểu về thế giới xung quanh mình. Bệnh cũng có khả năng kìm hãm sự phát triển các kỹ năng cơ bản, chẳng hạn như việc giao tiếp hoặc tưởng tượng của trẻ nhỏ.
• Tâm thần phân liệt: Đây là một bệnh rối loạn nghiêm trọng ở não làm biến đổi suy nghĩ và hành động của trẻ một cách tiêu cực. Theo bác sĩ tâm thần, chuyên gia tâm lý, trẻ bị tâm thần phân liệt thường khó khăn trong việc thực hiện chức năng trong cộng đồng ví dụ ở trường học và trong các mối quan hệ với người thân trong gia đình. 
• Rối loạn vận động: Ở trường hợp này, trẻ sẽ có những động tác bất ngờ và vô nghĩa thậm chí là thốt ra những âm thanh liên tục không kiểm soát được. Điển hình ở trẻ em là hiện tượng nháy mắt hoặc ngoáy mũi nhiều lần trong vô thức. Mặc dù đây là chứng rối loạn không nguy hiểm và chỉ là bệnh mang tính tạm thời nhưng nó cũng sẽ gây ra ảnh hưởng đến cuộc sống thường ngày của trẻ.

3. Nguyên nhân gây ra rối loạn sức khỏe tâm thần ở trẻ em

Rối loạn sức khỏe tâm thần thường khó phát hiện. Nguyên nhân chính xác của hầu hết các rối loạn sức khỏe tâm thần vẫn chưa được biết, nhưng nghiên cứu của các bác sĩ tâm thần và chuyên gia tâm lý cho thấy có thể liên quan đến sự kết hợp của các yếu tố, bao gồm di truyền, sinh học, chấn thương tâm lý và căng thẳng môi trường. 

• Di truyền: Nhiều rối loạn sức khỏe tâm thần xảy ra trong gia đình, cho thấy rằng các rối loạn, hay chính xác hơn là một tổn thương đối với các rối loạn, có thể được truyền từ cha mẹ sang con cái thông qua gen.
• Sinh học: Giống như ở người lớn, rối loạn sức khỏe tâm thần ở trẻ em có liên quan đến hoạt động bất thường của các vùng não cụ thể kiểm soát cảm xúc, suy nghĩ, nhận thức và hành vi. Những chấn thương ở đầu đôi khi cũng có thể dẫn đến những thay đổi về tâm trạng và tính cách.
• Sang chấn tâm lý: Một số rối loạn sức khỏe tâm thần có thể được kích hoạt bởi chấn thương tâm lý, chẳng hạn như lạm dụng tình dục, thể chất hoặc tình dục nghiêm trọng; một mất mát ban đầu quan trọng, chẳng hạn như mất cha hoặc mẹ và bị bỏ bê.
• Căng thẳng môi trường: Các sự kiện căng thẳng hoặc chấn thương có thể gây ra rối loạn ở một người dễ bị rối loạn sức khỏe tâm thần.

4. Rối loạn sức khỏe tâm thần ở trẻ em được điều trị như thế nào?

Rối loạn sức khỏe tâm thần cần kiên trì trong điều trị, nhất là ở trẻ em - đối tượng thường gây khó khăn hơn trong điều trị. Vì vậy, trước hết khi phát hiện con có các dấu hiệu nghi ngờ rối loạn về tâm lý, cha mẹ hãy dẫn con đến gặp bác sĩ tâm thần và chuyên gia tâm lý để được tư vấn điều trị đúng cách. Hiện nay, nhiều phương pháp điều trị được sử dụng cho trẻ em, bao gồm nhiều loại thuốc, giống như các phương pháp điều trị cho người lớn nhưng với liều lượng khác nhau. Các lựa chọn điều trị phổ biến nhất cho rối loạn sức khỏe tâm thần ở trẻ em được sử dụng bao gồm:

Ảnh 3: Trò chuyện và chơi cùng con là cách tốt nhất để ổn định tâm lý ở trẻ

• Thuốc: Các loại thuốc thường được sử dụng để điều trị rối loạn sức khỏe tâm thần ở trẻ em bao gồm thuốc chống loạn thần, thuốc chống trầm cảm, thuốc chống lo âu, thuốc kích thích và thuốc ổn định tâm trạng.
• Tâm lý trị liệu: Đây là liệu pháp giải quyết phản ứng cảm xúc đối với bệnh rối loạn sức khỏe tâm thần. Đó là một quá trình mà trong đó các chuyên gia tâm lý và bác sĩ tâm thần được đào tạo giúp mọi người đối phó với bệnh tật của họ, thường bằng cách nói chuyện thông qua các chiến lược để hiểu và đối phó với các triệu chứng, suy nghĩ và hành vi của họ. Các loại liệu pháp tâm lý thường được sử dụng với trẻ em là liệu pháp hỗ trợ, nhận thức - hành vi, giữa các cá nhân, nhóm và gia đình.