Nhận biết rối loạn thích ứng bằng cách nào? | Safe and Sound
Rối loạn thích ứng là rối loạn về mặt cảm xúc khi phải đối mặt với các yếu tố sang chấn. Biểu hiện của rối loạn thích ứng thường là lo âu, trầm cảm, hành vi bất thường, ứng xử bất thường kéo dài khoảng 3 tháng và mất đi sau 6 tháng. Tuy nhiên, các chuyên gia tâm lý, bác sĩ tâm thần cho biết, nếu không giải quyết được nguyên nhân thì sẽ dẫn đến rối loạn thích ứng mãn tính.
Nguyễn Thị Hồng Hạnh | Bác sĩ - Viện tâm lý và sức khỏe tinh thần SnS
Trung tâm Nghiên cứu Sức khỏe Cộng đồng và Phát triển
1. Rối loạn thích ứng là gì?
Theo các bác sĩ tâm thần, chuyên gia tâm lý, rối loạn thích ứng (còn gọi là rối loạn điều chỉnh) được đặc trưng bởi một phản ứng cảm xúc với một sự kiện chấn thương tâm lý. Đây là một trong số ít chẩn đoán, trong đó một sự kiện chấn thương tâm lý bên ngoài có liên quan đến sự phát triển của các triệu chứng. Thông thường, căng thẳng liên quan đến các vấn đề về tài chính, bệnh tật hoặc vấn đề trong quan hệ. Triệu chứng phát triển phức tạp có thể liên quan đến lo âu hoặc trầm cảm, hoặc rối loạn hành vi. Theo định nghĩa, các triệu chứng phải bắt đầu trong vòng 3 tháng sau khi có chấn thương tâm lý. Các rối loạn điều chỉnh bao gồm: rối loạn điều chỉnh với trầm cảm, rối loạn hỗn hợp lo âu với trầm cảm, rối loạn hành vi, rối loạn hỗn hợp hành vi và cảm xúc, rối loạn stress cấp, rối loạn stress sau sang chấn, phản ứng khi có tang và rối loạn điều chỉnh không biệt định.
Các nghiên cứu của bác sĩ tâm thần cho biết, tỷ lệ hiện mắc của rối loạn thích ứng được ước tính là từ 2-8% dân số nói chung. Phụ nữ có tỷ lệ mắc bệnh gấp 2 lần nam giới. Trẻ em và thanh thiếu niên, nam và nữ có tỷ lệ mắc bệnh như nhau.
2. Nguyên nhân rối loạn thích ứng
Rối loạn thích ứng được gây ra bởi một hay nhiều chấn thương tâm lý. Các bác sĩ tâm thần khuyến cáo, chấn thương tâm lý nặng không phải lúc nào cũng gây ra rối loạn điều chỉnh trầm trọng. Mức độ nghiêm trọng của rối loạn thích ứng là kết quả tổng hợp phức tạp của nhiều yếu tố như số lượng, độ dài của chấn thương tâm lý, sự đáp ứng điều trị, môi trường và bối cảnh cá nhân (ví dụ: mất cha mẹ ảnh hưởng mạnh hơn đối với một đứa trẻ 10 tuổi so với người 40 tuổi).
Rối loạn thích ứng được gây ra bởi một hay nhiều chấn thương tâm lý
Nhân cách và trình độ văn hóa cũng góp phần ảnh hưởng đến phản ứng của người bệnh. Các bác sĩ tâm thần cho biết, những giai đoạn đặc biệt trong đời người chẳng hạn như bắt đầu đi học, rời khỏi gia đình, lập gia đình, trở thành cha mẹ, không đạt được mục tiêu nghề nghiệp, nghỉ hưu, thường liên quan đến rối loạn thích ứng.
3. Triệu chứng rối loạn thích ứng
Theo các chuyên gia tâm lý, bác sĩ tâm thần, mặc dù rối loạn thích ứng xảy ra là do chấn thương tâm lý, nhưng các triệu chứng không nhất thiết phải xuất hiện ngay sau khi có chấn thương tâm lý. Các triệu chứng có thể xuất hiện sau 3 tháng bị chấn thương tâm lý.
Các triệu chứng của bệnh không phải lúc nào cũng giảm đi ngay khi chấn thương tâm lý kết thúc. Nếu chấn thương tiếp tục diễn ra, bệnh có thể diễn biến và trở thành mạn tính.
Các bác sĩ tâm thần khuyến cáo, rối loạn thích ứng có thể xảy ra ở bất cứ đối tượng nào kể cả người già và trẻ nhỏ. Triệu chứng ở các đối tượng rất khác nhau. Ở người lớn phổ biến nhất là xuất hiện các đặc điểm của trầm cảm, lo âu và hỗn hợp. Trẻ em và người cao tuổi phổ biến các triệu chứng về cơ thể. Một số triệu chứng có thể gặp khác: hành vi tấn công và lái xe thiếu thận trọng, uống rượu quá mức, không tuân thủ các nghĩa vụ pháp lý, rối loạn thần kinh thực vật, mất ngủ và tự tử.
- Rối loạn thích ứng với trầm cảm: trong rối loạn thích ứng với trầm cảm, các biểu hiện nổi bật là tâm trạng chán nản, buồn rầu và vô vọng. Loại này phải được phân biệt với rối loạn trầm cảm chủ yếu và người có tang. Thanh thiếu niên với loại rối loạn điều chỉnh này có nguy cơ bị rối loạn trầm cảm chủ yếu ở tuổi trưởng thành.
- Rối loạn thích ứng với lo âu: các triệu chứng lo âu như đánh trống ngực, đau và kích động có trong rối loạn điều chỉnh với lo âu, cần phải được phân biệt với các rối loạn lo âu.
Người bệnh có các biểu hiện rối loạn về cảm xúc và hành vi trước tác nhân gây sang chấn
- Rối loạn thích ứng với hỗn hợp lo âu và trầm cảm: trong rối loạn điều chỉnh này, bệnh nhân có các đặc điểm của cả lo âu và trầm cảm, nhưng không đáp ứng các tiêu chuẩn cho một rối loạn lo âu hoặc rối loạn trầm cảm.
- Rối loạn thích ứng với rối loạn hành vi: trong loại rối loạn điều chỉnh này có xảy ra sự xáo trộn hành vi, biểu hiện chủ yếu liên quan đến vi phạm các quy tắc xã hội phù hợp với tuổi (ví dụ: trốn học, phá hoại, lái xe thiếu thận trọng và đánh nhau). Danh mục này phải được phân biệt với rối loạn hành vi và rối loạn nhân cách chống lại xã hội.
- Rối loạn thích ứng với rối loạn hỗn loạn của cảm xúc và hành vi: sự kết hợp của những rối loạn cảm xúc và hành vi đôi khi xảy ra. Các bác sĩ được khuyến khích chỉ đặt một chẩn đoán cho các triệu chứng chiếm ưu thế hơn.
- Rối loạn thích ứng không biệt định: các triệu chứng rối loạn điều chỉnh không rõ ràng cho bất kỳ thể bệnh nào đã nêu ở trên (ví dụ: như phản ứng không thích hợp với chẩn đoán bệnh tật thể chất, không tuân thủ điều trị, rút lui khỏi xã hội, không có tâm trạng chán nản hoặc lo lắng).
4. Tiến triển và tiên lượng
Nếu được điều trị theo phác đồ của bác sĩ tâm thần và chuyên gia tâm lý, bệnh có tiên lượng rất tốt. Hầu hết các bệnh nhân đều phục hồi hoàn toàn trong khoảng 3 tháng. Một số bệnh nhân (nhất là người vị thành niên) bị rối loạn thích ứng sẽ phát triển thành trầm cảm chủ yếu hoặc phát triển thành lạm dụng chắt. Người vị thành niên thường cần nhiều thời gian để phục hồi hơn là người đã trưởng thành.
5. Điều trị rối loạn thích ứng
5.1. Liệu pháp tâm lý
Liệu pháp tâm lý hay được các chuyên gia tâm lý, bác sĩ tâm thần áp dụng để điều trị rối loạn thích ứng. Liệu pháp nhóm tập hợp những người có rối loạn thích ứng do cùng một loại stress gây ra. Họ cùng nhau trao đổi phương pháp vượt qua stress. Những người đã điều trị thành công sẽ giúp đỡ những người còn bị rối loạn thích ứng hoặc những người bị các triệu chứng nặng nề hơn. Liệu pháp tâm lý nhóm hướng dẫn bệnh nhân điều chỉnh hành vi, lối sống của mình để đối phó với stress. Liệu pháp này có hiệu quả cao với những người chưa có nhiều kinh nghiệm sổng, có rối loạn hành vi và có các vướng mắc với pháp luật.
5.2. Điều trị bằng thuốc
Theo các bác sĩ tâm thần, điều trị bằng thuốc giúp bệnh nhân nhanh chóng giảm nhẹ và hết các triệu chứng của bệnh, vì vậy, chúng hay được áp dụng trong lâm sàng. Đa số bệnh nhân chỉ cần điều trị ngoại trú bằng cách dùng thuốc điều trị trong một thời gian ngắn. Các bệnh nhân có lo âu nhiều sẽ được sử dụng thuốc bình thần kết hợp với thuốc chống trầm cảm đa vòng hoặc SSRI. Những bệnh nhân có triệu chứng trầm cảm chiếm ưu thế được khuyên sử dụng các thuốc chống trầm cảm SSRI. Khi bệnh nhân có các triệu chứng loạn thần, kích động mạnh, rối loạn hành vi nặng (hành hung người khác) hoặc có ý định và hành vi tự sát thì phải được điều trị nội trú tại bệnh khoa tâm thần bằng các thuốc an thần kết hợp với thuốc chống trầm cảm.
Với sự phối hợp giữa Bác sĩ tâm thần - Chuyên gia tâm lý và ứng dụng Công nghệ trong chăm sóc sức khỏe tinh thần, dịch vụ tư vấn/tham vấn Safe and Sound tự hào tiên phong hỗ trợ bạn “Tự phát hiện sớm - Sơ cứu cảm xúc tức thời - Hỗ trợ đồng hành dài hạn”
Nếu bạn nghi ngờ mình gặp vấn đề tâm lý, hoặc muốn biết thêm thông tin về dịch vụ tham vấn - tư vấn tâm lý, bạn có thể liên hệ tới HOTLINE 0964 778 911 (Điện thoại/Zalo, 24/7) để được giải đáp và hỗ trợ trong thời gian sớm nhất!
CÁCH THỨC ĐẶT LỊCH HẸN tham vấn/tư vấn trực tuyến hoặc trực tiếp với chuyên gia
- Tại Fanpage Bác sĩ tâm lý SNS
- Hoặc tải và đặt lịch tham vấn trên ứng dụng Safe and Sound để quản lý và theo dõi lịch mọi lúc, mọi nơi
Safe and Sound thuộc Viện Ứng dụng Công nghệ Y tế (IMT)
Xem thêm:
