Những nguyên nhân gây rối loạn cảm xúc | Safe and Sound

Rối loạn cảm xúc là căn bệnh tâm thần phổ biến thứ 2 trên thế giới và ở Việt Nam hiện nay. Theo các bác sĩ tâm thần, chuyên gia tâm lý, bệnh này thường xảy ra khi não bộ bị rối loạn ý thức dẫn đến sự biến đổi cảm xúc bất thường. Bệnh ảnh hưởng nhiều đến vấn đề về tâm lý, thể chất cũng như chất lượng cuộc sống.

Nguyễn Thị Hồng Hạnh | Bác sĩ - Viện tâm lý và sức khỏe tinh thần SnS

Trung tâm Nghiên cứu Sức khỏe Cộng đồng và Phát triển

1. Rối loạn cảm xúc là gì?

Rối loạn cảm xúc là một hội chứng bất thường của não bộ khi tâm lý có sự thay đổi không ổn định về mặt cảm xúc. Theo các chuyên gia tâm lý, bác sĩ tâm thần, những người mắc phải hội chứng này có thể chuyển đổi tâm trạng từ hưng phấn sang trầm cảm một cách nhanh chóng và xen kẽ.

Hội chứng rối loạn cảm xúc được xem là căn bệnh phổ biến trong các chứng rối loạn tâm thần. Theo thống kê của các bác sĩ tâm thần, chuyên gia tâm lý, trên thế giới, số lượng người mắc bệnh rối loạn cảm xúc chiếm 5% dân số toàn cầu và con số này vẫn đang tăng dần theo từng ngày.

Rối loạn cảm xúc được chia thành 2 loại cơ bản là:

Trầm cảm: Đây cũng là chứng rối loạn cảm xúc hay gặp nhất. Biểu hiện đặc trưng của tình trạng này là khí sắc trầm, u uất, mệt mỏi, giảm năng lượng, không có sự hứng thú hay sự quan tâm với mọi thứ xung quanh.
Hưng cảm: Đây chỉ là tình trạng cảm xúc dao động bất thường từ trạng thái kích thích sang hưng phấn, ức chế sang trầm cảm rất khó để xác định được. Các triệu chứng của hội chứng này có tính chất chu kỳ, xen kẽ giữa các giai đoạn này là giai đoạn cảm xúc bình thường, ổn định.

2. Nguyên nhân của hội chứng rối loạn cảm xúc

Các chuyên gia tâm lý và bác sĩ tâm thần cho biết, đây là một căn bệnh phổ biến nhưng cho đến nay, nguyên nhân và cơ chế bệnh sinh của tình trạng rối loạn cảm xúc vẫn chưa được làm rõ.

Các nguyên nhân có thể dẫn đến rối loạn cảm xúc là:

2.1. Yếu tố di truyền

Ảnh 1: Nguy cơ mắc rối loạn cảm xúc gia tăng khi có người thân mắc bệnh trầm cảm, hưng cảm

Theo nghiên cứu của các bác sĩ tâm thần, chuyên gia tâm lý cho thấy, nếu cứ có 1 người thân ở thế hệ I mắc bệnh trầm cảm thì nguy cơ bị trầm cảm là 10 – 15% hay hưng cảm là 15 – 20%. Dù việc xác định vai trò của gen trong sự phát triển của tình trạng bệnh rối loạn cảm xúc nhưng phương thức di truyền vẫn chưa được các nhà nghiên cứu đánh giá cụ thể.

Một vài nghiên cứu sơ bộ của các bác sĩ tâm thần, chuyên gia tâm lý cho thấy, bệnh rối loạn cảm xúc có thể di truyền qua 2 gen là gen MAOA (chịu trách nhiệm về mức năng lượng của MAO – monoamine oxidase) và gen 5HTT (vận chuyển serotonin).

2.2. Rối loạn dẫn truyền thần kinh

Theo nghiên cứu của các chuyên gia tâm lý và bác sĩ tâm thần cho thấy, hầu hết các bệnh nhân bị rối loạn cảm xúc khi được xét nghiệm đều có sự thay đổi của nồng độ các chất dẫn truyền thần kinh trung ương như dopamin, serotonin, noradrenalin,... trong dịch não tủy, nước tiểu và máu. Những thay đổi bất thường trong các chỉ số này cho thấy rối loạn dẫn truyền thần kinh có vai trò nhất định trong cơ chế bệnh sinh của biểu hiện rối loạn cảm xúc. Cụ thể:

Dopamine là loại hormone tạo nên cảm giác hạnh phúc, thích thú và hưng phấn. Ở những người bị rối loạn cảm xúc, nồng độ dopamine trong máu được tìm thấy giảm xuống trong rối loạn trầm cảm và tăng lên trong hội chứng hưng cảm.
Noradrenalin: Nồng độ noradrenalin giảm đi đáng kể ở những người bị rối loạn cảm xúc.
Serotonin: Nồng độ serotonin ở những người bị rối loạn cảm xúc giảm sút rõ rệt so với người khỏe mạnh. Và các chất chuyển hóa của serotonin bên trong dịch tuỷ não, máu cũng bị giảm đi đáng kể.

2.3. Rối loạn nội tiết (hormone)

Rối loạn nội tiết được xem là một trong những nguyên nhân gây ra rối loạn cảm xúc, trong đó chủ yếu hormone cortisol (trục tuyến thượng thận) và hormone tuyến giáp. Thực tế, các chuyên gia tâm lý và bác sĩ tâm thần cho biết, các thay đổi cảm xúc bất thường gặp nhiều ở người mắc các rối loạn nội tiết như hội chứng Cushing, suy giáp, cường cận giáp,...

Ảnh 2: Rối loạn nội tiết là một trong những nguyên nhân gây ra các rối loạn cảm xúc

Nghiên cứu của các bác sĩ tâm thần, chuyên gia tâm lý đã được công bố cho thấy, bệnh nhân bị rối loạn cảm xúc có hoạt động vùng dưới đồi (hypothalamus) – tuyến yên, tuyến thượng thận bị rối loạn dẫn đến tăng tiết hormone cortisol (loại hormone được giải phóng khi căng thẳng). Do đó, stress hay lo âu quá mức được xem là yếu tố làm tăng nguy cơ mắc các chứng bệnh tâm thần.

Sự thay đổi của hormone tuyến giáp được xem như là biểu hiện lâm sàng của những rối loạn cảm xúc. Cụ thể là, những người mắc chứng bệnh này thường có lượng hormone tuyến giáp thấp hơn so với chỉ số bình thường. Tuy nhiên, lượng hormone được sản sinh ra vẫn duy trì trong giới hạn và đủ lượng cần thiết để đáp ứng cho các hoạt động sống.

2.4. Quan hệ cá nhân – gia đình và xã hội

Quan hệ gia đình và xã hội là yếu tố đi cùng với các yếu tố sinh lý, sinh học. Theo các bác sĩ tâm thần, chuyên gia tâm lý, khi sống trong gia đình không hạnh phúc, cha mẹ thường xuyên cãi vã, có nhiều mâu thuẫn, có thành viên bị ngược đãi, lạm dụng, hoàn cảnh kinh tế xã hội, mồ côi cha mẹ dưới 15 tuổi,... là những nguy cơ khiến rối loạn cảm xúc ngày càng tăng lên.

Bị ngược đãi hay bị lạm dụng làm tăng nguy cơ mắc các rối loạn tâm thần – một trong số các rối loạn cảm xúc

Các bác sĩ tâm thần khuyến cáo, nguy cơ mắc chứng rối loạn cảm xúc này cũng tăng lên gấp 6 lần nếu bệnh nhân phải trải qua một hay vài sự kiện tiêu cực gây chấn thương tâm lý và tinh thần nghiêm trọng.

Ảnh 3: Bị ngược đãi làm tăng nguy cơ mắc hội chứng rối loạn cảm xúc

2.5. Nguyên nhân, yếu tố khác

Yếu tố nhận thức (người mắc các chứng rối loạn cảm xúc thường có những nhận thức sai lệch, tự cao tự đại hoặc tự ti quá mức)
Miễn dịch của hệ thần kinh (như tăng bạch cầu, tăng kháng thể, và chất gây viêm trong hệ thống thần kinh trung ương)
Tính cách (một người sống nội tâm, tự lập quá sớm, dễ căng thẳng, phải gánh vác trọng trách gia đình quá lớn... thường có nguy cơ trầm cảm cao hơn những người khác. Trong khi người mắc chứng hưng cảm lại có đời sống sinh hoạt và tính cách bình thường)
Ảnh hưởng của một số tình trạng bệnh lý (ung thư, u não, nhồi máu cơ tim, bệnh truyền nhiễm,...)