Trầm cảm và rối loạn lo âu: Mối liên hệ và điều trị | Safe and Sound
Trong xã hội hiện đại, trầm cảm và rối loạn lo âu đang ngày càng trở thành những vấn đề tâm lý phổ biến, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống của rất nhiều người. Hai tình trạng này không chỉ xuất hiện riêng lẻ mà còn có mối liên hệ phức tạp với nhau. Việc hiểu rõ mối quan hệ giữa trầm cảm và rối loạn lo âu, cũng như các phương pháp điều trị phù hợp, sẽ giúp chúng ta bảo vệ sức khỏe tinh thần một cách hiệu quả.
Ngô Thị Sáng | Thạc sĩ Tâm lý giáo dục học – Ứng dụng chăm sóc sức khỏe tinh thần Safe and Sound
Viện Ứng Dụng Công Nghệ Y Tế
1. Hiểu về trầm cảm và rối loạn lo âu
Dù có những biểu hiện và nguyên nhân riêng, hai rối loạn tâm lý này thường có mối liên hệ phức tạp và đôi khi xuất hiện đồng thời, khiến việc chẩn đoán và điều trị trở nên khó khăn hơn.
1.1. Trầm cảm là gì?
Ảnh 1: Trầm cảm là gì?
Các bác sĩ tâm thần cho biết, trầm cảm không đơn thuần là cảm giác buồn bã ngắn hạn mà bất kỳ ai cũng có thể trải qua, mà là một trạng thái dai dẳng gây ra những tác động tiêu cực đến cả tâm lý và thể chất.
Triệu chứng phổ biến của trầm cảm
- Mất năng lượng, mệt mỏi kéo dài: Người mắc trầm cảm thường cảm thấy cơ thể suy kiệt, mệt mỏi, không đủ sức lực để hoàn thành các công việc thường ngày, ngay cả những nhiệm vụ đơn giản.
- Khó ngủ hoặc ngủ quá nhiều: Rối loạn giấc ngủ là một trong những dấu hiệu rõ ràng nhất. Theo các bác sĩ tâm thần, người bệnh có thể gặp khó khăn trong việc bắt đầu giấc ngủ hoặc thường xuyên thức giấc giữa đêm. Ngược lại, một số người lại ngủ rất nhiều nhưng vẫn cảm thấy mệt mỏi.
- Thay đổi khẩu vị và cân nặng: Một số người mắc trầm cảm có thể mất cảm giác thèm ăn, dẫn đến giảm cân nhanh chóng. Ngược lại, có người lại ăn quá mức, đặc biệt là các loại thực phẩm không lành mạnh, dẫn đến tăng cân.
- Tự trách bản thân, cảm giác vô dụng: Người mắc rối loạn tâm lý này thường cảm thấy mình là gánh nặng cho gia đình và xã hội, dẫn đến sự tự ti và lòng tự trọng suy giảm.
- Suy nghĩ về cái chết hoặc hành vi tự tử: Trong các trường hợp nghiêm trọng, trầm cảm có thể dẫn đến những suy nghĩ tiêu cực về việc tự kết thúc cuộc sống. Đây là dấu hiệu cần được chú ý và can thiệp kịp thời.
1.2. Rối loạn lo âu là gì?
Theo các bác sĩ tâm thần, rối loạn lo âu là một nhóm các rối loạn tâm lý, đặc trưng bởi cảm giác lo lắng và căng thẳng quá mức, kéo dài, ảnh hưởng đến khả năng thực hiện các hoạt động thường ngày.
Các loại rối loạn lo âu thường gặp
- Rối loạn lo âu tổng quát (GAD): Lo lắng kéo dài về nhiều vấn đề khác nhau, từ công việc, tài chính đến sức khỏe, mà không có nguyên nhân cụ thể.
- Rối loạn hoảng sợ: Xuất hiện các cơn hoảng loạn đột ngột, kèm theo cảm giác tim đập nhanh, khó thở và sợ hãi cực độ.
- Rối loạn ám ảnh xã hội: Tâm lý sợ hãi hoặc lo lắng quá mức trong các tình huống xã hội, sợ bị phán xét hoặc làm điều gì sai trái trước người khác.
- Rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD): Xuất hiện các ý nghĩ hoặc hành vi lặp đi lặp lại không thể kiểm soát.
Triệu chứng phổ biến của rối loạn lo âu
- Lo lắng không kiểm soát: Người bệnh thường cảm thấy lo lắng kéo dài mà không thể ngừng lại, ngay cả khi không có lý do rõ ràng.
- Tim đập nhanh, đổ mồ hôi, run rẩy: Các triệu chứng này xảy ra khi cơ thể phản ứng quá mức với các tình huống không nguy hiểm.
- Khó tập trung, cảm giác bất an: Người bệnh thường không thể tập trung vào công việc hoặc học tập vì bị cảm giác lo âu chi phối.
- Rối loạn giấc ngủ: Tâm lý lo lắng kéo dài khiến người bệnh khó chìm vào giấc ngủ hoặc ngủ không sâu giấc.
- Sợ hãi hoặc hoảng loạn trước tình huống cụ thể: Ví dụ, sợ hãi khi phải nói trước đám đông hoặc lo lắng về việc đi lại bằng máy bay.
Dù có những điểm khác biệt rõ ràng, các bác sĩ tâm thần cho biết, về triệu chứng và nguyên nhân, trầm cảm và rối loạn lo âu thường xuất hiện đồng thời và có mối liên hệ phức tạp. Một người mắc rối loạn lo âu kéo dài có nguy cơ cao bị trầm cảm, và ngược lại, trầm cảm có thể dẫn đến lo âu không kiểm soát.
2. Mối liên hệ giữa trầm cảm và rối loạn lo âu
Ảnh 2: Mối liên hệ giữa trầm cảm và rối loạn lo âu
Trầm cảm và rối loạn lo âu thường xuất hiện đồng thời, tạo thành một vòng xoáy khó thoát, khiến người bệnh phải đối mặt với những thách thức tâm lý và thể chất nghiêm trọng.
2.1. Tình trạng cùng xuất hiện
Trầm cảm và rối loạn lo âu thường xảy ra đồng thời ở nhiều bệnh nhân. Theo các nghiên cứu, khoảng 60-70% những người mắc trầm cảm cũng gặp phải các triệu chứng của rối loạn lo âu. Điều này không chỉ làm phức tạp thêm quá trình chẩn đoán, mà còn ảnh hưởng lớn đến hiệu quả điều trị.
Tại sao hai tình trạng thường cùng xuất hiện?
- Triệu chứng chồng chéo: Nhiều triệu chứng của trầm cảm và rối loạn lo âu giống nhau, chẳng hạn như mất ngủ, tâm lý mệt mỏi, khó tập trung và cảm giác bất lực. Điều này khiến việc nhận diện và phân loại bệnh trở nên khó khăn.
- Tác động tương hỗ: Trầm cảm có thể làm trầm trọng thêm cảm giác lo âu và lo âu kéo dài cũng có thể làm gia tăng các triệu chứng trầm cảm.
2.2. Chu kỳ tác động lẫn nhau
Các bác sĩ tâm thần nhấn mạnh, một trong những đặc điểm nổi bật của mối liên hệ giữa trầm cảm và rối loạn lo âu là chúng thường tạo thành một chu kỳ luẩn quẩn, trong đó tình trạng này dễ dàng kích hoạt hoặc làm trầm trọng thêm tình trạng kia.
- Lo âu dẫn đến trầm cảm:
Sự lo lắng và căng thẳng quá mức kéo dài có thể khiến cơ thể và tinh thần bị kiệt quệ, mệt mỏi. Người bệnh thường cảm thấy không còn khả năng kiểm soát những gì xảy ra xung quanh, dẫn đến cảm giác thất vọng và mất hứng thú với cuộc sống. Dần dần, những cảm giác này phát triển thành trầm cảm.
Ví dụ, một người luôn lo sợ về công việc hoặc tương lai tài chính có thể bị căng thẳng kéo dài. Khi không thể giải quyết các vấn đề này, họ bắt đầu cảm thấy bất lực, tuyệt vọng và rơi vào trạng thái trầm cảm.
- Trầm cảm dẫn đến lo âu:
Ngược lại, người mắc trầm cảm thường có cảm giác sợ hãi, tâm lý bất an và lo lắng về tương lai. Họ có thể bị ám ảnh bởi suy nghĩ rằng cuộc sống sẽ không bao giờ cải thiện, hoặc lo lắng về việc bị người khác đánh giá tiêu cực. Những suy nghĩ này có thể kích hoạt và duy trì các triệu chứng lo âu.
Ví dụ, một người trầm cảm vì cảm thấy mình thất bại trong cuộc sống có thể lo lắng về việc bị người thân và bạn bè xa lánh, dẫn đến sự cô lập và làm trầm trọng thêm cả hai tình trạng.
3. Phương pháp điều trị trầm cảm và rối loạn lo âu
3.1. Trị liệu tâm lý
Trị liệu tâm lý là một trong những phương pháp được áp dụng phổ biến nhất để điều trị trầm cảm và rối loạn lo âu. Các chuyên gia tâm lý sử dụng những kỹ thuật trị liệu đặc biệt để giúp người bệnh hiểu rõ cảm xúc của mình, thay đổi suy nghĩ tiêu cực và học cách kiểm soát căng thẳng.
Các hình thức trị liệu tâm lý phổ biến:
- Liệu pháp nhận thức – hành vi (CBT):
Đây là phương pháp tâm lý hiệu quả nhất trong việc điều trị cả trầm cảm và rối loạn lo âu. CBT giúp người bệnh nhận ra những suy nghĩ và niềm tin tiêu cực, từ đó thay đổi chúng thành những suy nghĩ tích cực hơn.
Ví dụ: Với một người mắc rối loạn lo âu, chuyên gia tâm lý sẽ hướng dẫn họ đối mặt với những nỗi sợ thay vì né tránh, từ đó giảm dần cảm giác lo lắng.
- Liệu pháp hành vi biện chứng (DBT):
Phương pháp này đặc biệt hữu ích cho những người gặp khó khăn trong việc quản lý cảm xúc. DBT giúp người bệnh học cách chấp nhận cảm xúc của mình mà không phán xét, đồng thời cải thiện kỹ năng đối phó với căng thẳng.
- Trị liệu tiếp xúc (Exposure Therapy):
Phương pháp này thường được sử dụng cho các dạng rối loạn lo âu cụ thể, như ám ảnh xã hội hoặc sợ hãi một tình huống. Chuyên gia sẽ dần dần đưa người bệnh tiếp xúc với các tác nhân gây lo lắng trong môi trường an toàn, giúp họ giảm dần sự sợ hãi.
3.2. Sử dụng thuốc
Theo các bác sĩ tâm thần, điều trị bằng thuốc là một phương pháp quan trọng, đặc biệt khi các triệu chứng trở nên nghiêm trọng và ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống.
Các nhóm thuốc phổ biến:
- Thuốc chống trầm cảm (Antidepressants):
+ SSRIs (Selective Serotonin Reuptake Inhibitors): Nhóm thuốc này bao gồm Sertraline, Fluoxetine và Escitalopram, thường được sử dụng để điều trị cả trầm cảm và rối loạn lo âu. SSRIs hoạt động bằng cách tăng cường serotonin – một chất dẫn truyền thần kinh liên quan đến cảm xúc.
+ SNRIs (Serotonin-Norepinephrine Reuptake Inhibitors): Nhóm này, bao gồm Venlafaxine và Duloxetine, giúp cải thiện cả serotonin và norepinephrine trong não.
- Thuốc chống lo âu (Anxiolytics):
Các loại thuốc như Benzodiazepines (Lorazepam, Alprazolam) thường được sử dụng để giảm nhanh các triệu chứng lo âu nghiêm trọng. Tuy nhiên, chúng chỉ được dùng ngắn hạn do nguy cơ gây phụ thuộc.
- Thuốc ổn định tâm trạng (Mood Stabilizers):
Được sử dụng khi người bệnh có các triệu chứng thất thường về cảm xúc, giúp điều chỉnh sự cân bằng tâm lý.
Lưu ý quan trọng khi dùng thuốc:
- Việc sử dụng thuốc cần được kê đơn và giám sát chặt chẽ bởi bác sĩ tâm thần.
- Không tự ý dừng thuốc đột ngột vì có thể gây ra các tác dụng phụ nghiêm trọng hoặc làm tình trạng bệnh xấu đi.
3.3. Can thiệp bằng các phương pháp chuyên biệt
Bên cạnh trị liệu tâm lý và sử dụng thuốc, các phương pháp can thiệp chuyên biệt khác cũng được áp dụng trong một số trường hợp cụ thể để hỗ trợ điều trị.
Ảnh 3: Các phương pháp chuyên biệt
- Liệu pháp ánh sáng (Light Therapy):
Phương pháp này thường được sử dụng cho những người mắc trầm cảm theo mùa (Seasonal Affective Disorder). Việc tiếp xúc với ánh sáng nhân tạo mô phỏng ánh sáng mặt trời có thể giúp cải thiện tâm trạng, tâm lý tích cực hơn và điều chỉnh nhịp sinh học.
- Kích thích từ trường xuyên sọ (Transcranial Magnetic Stimulation - TMS):
Đây là phương pháp không xâm lấn, trong đó các xung từ trường được sử dụng để kích thích các khu vực trong não liên quan đến tâm trạng. Các bác sĩ tâm thần cho biết, TMS thường được sử dụng khi các phương pháp điều trị khác không hiệu quả.
- Liệu pháp sốc điện (Electroconvulsive Therapy - ECT):
Dành cho các trường hợp trầm cảm nặng hoặc rối loạn lo âu không đáp ứng với thuốc và trị liệu tâm lý. ECT được thực hiện trong môi trường y tế kiểm soát chặt chẽ, sử dụng dòng điện nhỏ để kích thích não bộ, giúp cải thiện tình trạng bệnh.
3.4. Hỗ trợ tâm lý kết hợp với giáo dục sức khỏe
Chuyên gia tâm lý thường cung cấp các chương trình giáo dục sức khỏe tâm thần để giúp người bệnh hiểu rõ hơn về tình trạng của mình và cách quản lý triệu chứng. Điều này bao gồm:
- Cung cấp thông tin về nguyên nhân, triệu chứng và phương pháp điều trị trầm cảm và rối loạn lo âu.
- Dạy các kỹ thuật tự quản lý căng thẳng, như thực hành thở sâu hoặc thiền định.
- Hướng dẫn người bệnh xây dựng lối sống lành mạnh, bao gồm chế độ ăn uống, giấc ngủ và hoạt động thể chất.
Với sự phối hợp giữa Bác sĩ tâm thần - Chuyên gia tâm lý và ứng dụng Công nghệ trong chăm sóc sức khỏe tinh thần, dịch vụ tư vấn/tham vấn Safe and Sound tự hào tiên phong hỗ trợ bạn “Tự phát hiện sớm - Sơ cứu cảm xúc tức thời - Hỗ trợ đồng hành dài hạn”
Nếu bạn nghi ngờ mình gặp vấn đề tâm lý, hoặc muốn biết thêm thông tin về dịch vụ tham vấn - tư vấn tâm lý, bạn có thể liên hệ tới HOTLINE 0964 778 911 (Điện thoại/Zalo, 24/7) để được giải đáp và hỗ trợ trong thời gian sớm nhất!
CÁCH THỨC ĐẶT LỊCH HẸN tham vấn/tư vấn trực tuyến hoặc trực tiếp với chuyên gia
- Tại Fanpage Bác sĩ tâm lý SNS
- Hoặc tải và đặt lịch tham vấn trên ứng dụng Safe and Sound để quản lý và theo dõi lịch mọi lúc, mọi nơi
Safe and Sound thuộc Viện Ứng dụng Công nghệ Y tế (IMT)
Xem thêm:
Điều trị mất ngủ kéo dài ở người trầm cảm như thế nào?
