Quá trình phục hồi sau sinh: Bí quyết đối phó với những thay đổi thể chất và cảm xúc

Sinh con là một trải nghiệm tuyệt vời, nhưng cũng có thể là một thử thách lớn đối với thể chất và cảm xúc của mẹ. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ những thay đổi sau sinh và đưa ra những giải pháp giúp bạn vượt qua cảm giác mệt mỏi, căng thẳng và duy trì sức khỏe tốt nhất cho bản thân và bé yêu theo lời khuyên của bác sĩ tâm lý.

Ngô Thanh Thiên An | Cán bộ tâm lý - Ứng dụng chăm sóc sức khỏe tinh thần Safe and Sound

Viện Ứng Dụng Công Nghệ Y Tế

1. Giai đoạn hậu sản là gì?

Giai đoạn hậu sản (postpartum period) bắt đầu ngay sau khi em bé vừa ra đời và kéo dài đến khi cơ thể người mẹ hồi phục trở lại trạng thái trước khi mang thai. Giai đoạn này thường được gọi là "tam cá nguyệt thứ tư" (fourth trimester), nhưng thực tế có thể kéo dài nhiều tháng, tùy thuộc vào cơ thể của từng người mẹ. Theo bác sĩ tâm lý, giai đoạn hậu sản thường có ba giai đoạn chính.

Ba giai đoạn chính của hậu sản:

Giai đoạn cấp tính: 24 giờ đầu sau sinh, cơ thể bắt đầu quá trình hồi phục sơ bộ.
Giai đoạn bán cấp: Từ 1 đến 7 ngày sau sinh, các triệu chứng thể chất trở nên rõ rệt hơn.
Giai đoạn muộn: Từ 6 tuần đến 6 tháng, cơ thể và cảm xúc người mẹ dần ổn định.

Giai đoạn hậu sản bắt đầu ngay khi em bé sinh ra đời

2. Những thay đổi trong giai đoạn hậu sản

Sau khi sinh, cơ thể mẹ sẽ trải qua một loạt thay đổi lớn. Bác sĩ tâm lý cho hay, đây là những thay đổi bình thường nhưng có thể khiến nhiều bà mẹ cảm thấy lo lắng và bất an, ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể, đồng thời đến cảm xúc của mẹ.

2.1 Các triệu chứng phổ biến sau sinh

Mệt mỏi kéo dài: Bác sĩ tâm lý ghi nhận rằng nhiều mẹ rơi vào trạng thái mệt mỏi, kiệt sức do thiếu ngủ trong quá trình sinh con. Thời gian này có thể kéo dài từ vài tuần đến vài tháng sau sinh, tùy thuộc vào tình trạng sức khỏe, mức độ chăm sóc, và sự hỗ trợ của gia đình.
Co bóp tử cung: Tử cung co bóp để ngăn ngừa chảy máu, nhưng có thể gây đau bụng hoặc cảm giác khó chịu cho mẹ.
Chảy máu hậu sản: Theo ghi nhận từ các bác sĩ tâm lý, triệu chứng này thường kéo dài từ vài tuần đến 5 tuần, tùy thuộc vào cơ địa của mỗi người.
Vết mổ hoặc vết rạch tầng sinh môn: Sau sinh, nếu bạn đã trải qua ca sinh mổ hoặc rạch tầng sinh môn, việc phục hồi có thể kéo dài từ vài tuần đến vài tháng.
Đau lưng và cơ bắp: Việc mang thai và sinh con có thể gây căng thẳng cho lưng và cơ bắp.

Xem thêm: Ảnh hưởng của mất ngủ sau sinh là gì?

2.2 Các vấn đề sức khỏe cần lưu ý

Đông máu: Thường xảy ra với mẹ sinh mổ. Bác sĩ tâm lý đề xuất vận động nhẹ như đi bộ có thể giúp giảm nguy cơ này.
Sản dịch: Sau khi sinh, sản dịch là hiện tượng hoàn toàn bình thường. Sản dịch có thể kéo dài từ vài tuần đến 6 tuần.
Chu kỳ kinh nguyệt: Chu kỳ kinh nguyệt thường bị trì hoãn, đặc biệt nếu mẹ cho con bú. Nếu cho con bú hoàn toàn, kinh nguyệt có thể không quay lại trong vài tháng đến một năm. Tuy nhiên, nếu không cho con bú hoặc chỉ bú một phần, chu kỳ có thể trở lại sau 6-8 tuần.

(Lưu ý: Ngay cả khi chưa có kinh nguyệt, mẹ vẫn có thể mang thai. Nếu sản dịch kéo dài hơn 6 tuần hoặc có dấu hiệu bất thường, hãy tham khảo bác sĩ)

Nhiễm trùng đường tiết niệu (UTI): Các tổn thương vùng chậu có thể gây ra nhiễm trùng nếu không được chăm sóc đúng cách.
Tiểu không kiểm soát: Tiểu không kiểm soát là tình trạng rò rỉ nước tiểu không tự chủ khi họ cười, ho, hắt hơi hoặc thực hiện bất kỳ hoạt động gắng sức nào. Điều này có thể do sự thay đổi nội tiết tố và áp lực lên cơ thể trong quá trình mang thai.

2.3 Khó khăn khi cho con bú

Khi trao đổi cùng bác sĩ tâm lý, một số mẹ thường gặp phải các vấn đề như:

Đau núm vú: Thường xảy ra khi cho con bú không đúng cách.
Sưng đau ngực: Gây cảm giác khó chịu và có thể ảnh hưởng đến việc sản xuất sữa.
Viêm vú: Nhiễm trùng tuyến vú khiến mẹ cảm thấy đau đớn và mệt mỏi hơn.

Những vấn đề mẹ thường gặp khi cho con bú

2.4 Những thay đổi cảm xúc trong giai đoạn hậu sản

Bác sĩ tâm lý chia sẻ sau khi sinh xong, mẹ thường trải qua những trạng thái tâm lý sau:

1. Tâm trạng thất thường (Baby blues)

Thời gian: Xuất hiện trong tuần đầu sau sinh và thường kéo dài từ vài ngày đến 2 tuần.
Triệu chứng: Buồn bã, dễ khóc, mệt mỏi, khó tập trung, cảm giác lo lắng hoặc căng thẳng.
Nguyên nhân: Thay đổi hormone nhanh chóng (giảm estrogen và progesterone), thiếu ngủ, áp lực chăm sóc trẻ sơ sinh.

Tâm trạng thất thường là trạng thái phổ biến sau sinh và không quá nghiêm trọng. Tuy nhiên, những thay đổi cảm xúc này có thể khiến mẹ cảm thấy căng thẳng và khó kiểm soát cảm xúc. Việc gặp bác sĩ tâm lý có thể giúp mẹ học cách kiểm soát cảm xúc, giảm bớt sự lo lắng và dễ dàng vượt qua giai đoạn này.

2. Trầm cảm sau sinh (Postpartum depression)

- Thời gian: Có thể xuất hiện bất kỳ lúc nào trong năm đầu sau sinh, nhưng thường xảy ra trong 1-3 tháng đầu.

- Triệu chứng:

Buồn bã sâu sắc hoặc tuyệt vọng.
Mất hứng thú trong các hoạt động thường ngày.
Cảm giác tội lỗi hoặc thiếu tự tin về khả năng làm mẹ.
Mệt mỏi quá mức, khó ngủ ngay cả khi bé đang ngủ.
Suy nghĩ về tự làm hại bản thân hoặc em bé.

- Nguyên nhân: Kết hợp giữa hormone, áp lực, và cảm giác bị cô lập.

Trầm cảm sau sinh có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe tinh thần và khả năng chăm sóc bản thân lẫn em bé. Nếu không được điều trị kịp thời, mẹ có thể cảm thấy không thể kiểm soát cảm xúc, dẫn đến tình trạng mệt mỏi và tuyệt vọng. Tham khảo bác sĩ tâm lý là giải pháp hiệu quả để được hỗ trợ và điều trị.

3. Lo âu và mệt mỏi sau sinh

Thời gian: Có thể xuất hiện ngay sau khi sinh và kéo dài trong suốt giai đoạn chăm sóc bé.
Triệu chứng: Lo âu về việc chăm sóc em bé, mệt mỏi do thiếu ngủ, căng thẳng vì áp lực chăm sóc trẻ sơ sinh 24/7.
Nguyên nhân: Thiếu ngủ kéo dài và áp lực từ việc chăm sóc em bé có thể khiến mẹ cảm thấy không thể đối phó với mọi thứ, dẫn đến cảm giác lo lắng và kiệt sức.

Lo âu và mệt mỏi là những cảm xúc phổ biến sau sinh, đặc biệt là khi mẹ phải chăm sóc con một cách liên tục. Nếu cảm giác này kéo dài và không được kiểm soát, mẹ có thể cảm thấy quá tải. Tìm kiếm sự giúp đỡ từ chuyên gia tâm lý là cách hiệu quả để đối phó và kiểm soát cảm xúc trong giai đoạn này.

4. Mất cân bằng hormone sau sinh

Thời gian: Thường kéo dài từ vài tuần đến vài tháng sau sinh.
Triệu chứng: Thất thường trong cảm xúc, dễ cáu gắt, buồn bã hoặc khó kiểm soát cảm xúc.
Nguyên nhân: Hormone trong cơ thể mẹ thay đổi mạnh mẽ sau khi sinh, đặc biệt là sự sụt giảm của estrogen và progesterone.

Mất cân bằng hormone là một trong những nguyên nhân gây ra sự thay đổi cảm xúc sau sinh. Điều này có thể làm mẹ cảm thấy thất thường hoặc dễ cáu gắt mà không kiểm soát được. Nếu tình trạng này kéo dài, mẹ nên tìm gặp bác sĩ tâm lý để được hỗ trợ về cách quản lý cảm xúc và phục hồi sức khỏe tâm lý.

Xem thêm: 6 dấu hiệu cảnh báo trầm cảm sau sinh

3. Mức độ nguy hiểm của sự thay đổi tâm lý

3.1 Ảnh hưởng đến sức khỏe mẹ và bé

Khi cơ thể mẹ không đủ năng lượng hay động lực để chăm sóc em bé, dẫn đến việc không đáp ứng đủ nhu cầu dinh dưỡng và tình cảm của bé.
Bác sĩ tâm lý chia sẻ những đứa trẻ không nhận được sự chăm sóc đầy đủ trong giai đoạn này có thể bị ảnh hưởng đến sự phát triển trí tuệ và cảm xúc.

3.2 Nguy cơ tự tử hoặc làm hại người khác

Bác sĩ tâm lý nhấn mạnh đã có trường hợp mẹ có ý nghĩ tự làm hại bản thân hoặc em bé do cảm giác tuyệt vọng và mất kiểm soát cảm xúc.
Đây là một tình huống khẩn cấp, nếu mẹ có suy nghĩ tự làm hại bản thân hay bé, cần có sự can thiệp ngay từ bác sĩ tâm lý.

3.3 Tác động đến gia đình

Theo bác sĩ tâm lý, tâm lý thay đổi có thể là nguyên nhân chính gây xung đột trong gia đình, làm suy giảm mối quan hệ vợ chồng và ảnh hưởng đến những đứa trẻ khác trong gia đình.

4. Cách chăm sóc bản thân trong giai đoạn hậu sản

Chăm sóc bản thân trong giai đoạn hậu sản là một quá trình toàn diện, bao gồm cả thể chất và cảm xúc. Để vượt qua giai đoạn này một cách khỏe mạnh và hạnh phúc, các bác sĩ tâm lý đã chia sẻ một số công cụ và kỹ năng giúp mẹ chăm sóc cả cơ thể lẫn tinh thần, từ đó hỗ trợ mẹ vượt qua giai đoạn hậu sản một cách hiệu quả.

4.1 Chế độ dinh dưỡng lành mạnh

Ăn nhiều rau xanh, trái cây và thực phẩm giàu protein: Rau củ quả và thực phẩm giàu protein giúp cung cấp đầy đủ vitamin và khoáng chất cho cơ thể, hỗ trợ quá trình hồi phục. Rau xanh như cải bó xôi, cải xanh, bông cải xanh giúp bổ sung sắt và canxi, trong khi trái cây như cam, kiwi cung cấp vitamin C, giúp tăng cường miễn dịch và sức khỏe làn da
Bổ sung đủ nước: Uống đủ nước là điều cực kỳ quan trọng, đặc biệt nếu mẹ đang cho con bú. Mẹ cần bổ sung đủ lượng nước để duy trì lượng sữa và giúp cơ thể không bị mất nước. Nước lọc, nước trái cây tươi, hoặc các loại trà thảo mộc là những lựa chọn tốt.
Tránh thức ăn nhanh và đồ uống có cồn: Thức ăn nhanh và đồ uống có cồn không chỉ làm ảnh hưởng đến quá trình hồi phục mà còn có thể gây ra các vấn đề sức khỏe lâu dài như tăng cân, mệt mỏi hoặc giảm chất lượng sữa nếu mẹ đang cho con bú.

4.2 Tập luyện nhẹ nhàng và thư giãn

Tập yoga hoặc đi bộ: Sau khi sinh, mẹ nên bắt đầu với các bài tập nhẹ như yoga hoặc đi bộ để giảm căng thẳng, cải thiện tuần hoàn máu và tăng cường sức khỏe cơ bắp. Những bài tập này không chỉ giúp cơ thể hồi phục nhanh chóng mà còn làm dịu đi những căng thẳng về mặt tinh thần.
Thực hiện theo chỉ dẫn của bác sĩ: Nếu mẹ có vấn đề về sức khỏe sau sinh, chẳng hạn như đau lưng, đau bụng hoặc vấn đề sau mổ, việc tham khảo ý kiến bác sĩ để có kế hoạch tập luyện phù hợp là rất quan trọng. Bác sĩ có thể hướng dẫn mẹ các bài tập phục hồi chuyên biệt.

4.3 Ngủ đủ giấc

Ngủ từ 7-8 giờ mỗi ngày: Thiếu ngủ có thể gây ra mệt mỏi, giảm khả năng tập trung và làm trầm trọng thêm cảm giác lo âu. Mẹ cần cố gắng ngủ đủ giấc để cơ thể phục hồi và tái tạo năng lượng. Nếu có thể, hãy ngủ cùng con trong lúc bé ngủ để tận dụng thời gian nghỉ ngơi.
Ngủ chất lượng: Không chỉ cần ngủ đủ giờ, mà còn cần ngủ sâu và thoải mái. Mẹ có thể sử dụng các biện pháp thư giãn như nghe nhạc nhẹ, thiền, hoặc đọc sách để dễ dàng chìm vào giấc ngủ.

4.4 Chăm sóc tinh thần, kết nối và tìm kiếm sự giúp đỡ

Chia sẻ kinh nghiệm và nhận sự hỗ trợ trong nhóm mẹ bỉm sữa: Tham gia các nhóm hỗ trợ mẹ bỉm sữa, dù là trực tiếp hay trực tuyến, giúp mẹ không cảm thấy cô đơn trong hành trình làm mẹ. Mẹ có thể trao đổi với những người có kinh nghiệm, chia sẻ cảm xúc, và nhận lời khuyên từ các mẹ khác. Những nhóm này thường là nơi mẹ tìm thấy sự động viên và hỗ trợ từ những người đồng cảnh ngộ.
Gắn kết với gia đình: Sự hỗ trợ từ người thân, đặc biệt là từ người chồng hoặc người bạn đời, rất quan trọng trong việc giúp mẹ vượt qua những thay đổi tâm lý sau sinh. Mẹ có thể cùng gia đình dành thời gian chất lượng để trò chuyện, chia sẻ công việc chăm sóc con cái, và hỗ trợ nhau về mặt tinh thần.
Tham khảo ý kiến bác sĩ tâm lý nếu cần: Nếu mẹ cảm thấy cảm xúc bị quá tải, dễ cáu kỉnh, hoặc có dấu hiệu trầm cảm sau sinh, hãy tìm đến bác sĩ tâm lý. Bác sĩ tâm lý có thể giúp mẹ nhận diện cảm xúc và cung cấp các phương pháp để kiểm soát cảm xúc, giảm lo âu và căng thẳng.
Học cách kiểm soát cảm xúc: Bác sĩ tâm lý có thể hướng dẫn mẹ các kỹ thuật thư giãn, thiền, hoặc các phương pháp đối phó với stress. Việc học cách kiểm soát cảm xúc sẽ giúp mẹ cải thiện tâm trạng, vượt qua những cảm giác tiêu cực và đối diện với thử thách trong giai đoạn hậu sản một cách nhẹ nhàng hơn.

Bác sĩ tâm lý và chuyên gia tâm lý có thể giúp người mẹ:

Tự phát hiện sớm và xử lý các dấu hiệu trầm cảm sau sinh.
Tư vấn và đưa ra các chiến lược cải thiện sức khỏe tinh thần.
Sơ cứu cảm xúc tức thời nhằm vượt qua những cảm xúc tiêu cực, gắn kết với con và gia đình.

Giai đoạn hậu sản là thời điểm quan trọng để người mẹ hồi phục sau hành trình mang thai và sinh con. Dẫu hành trình này không dễ đối diện và vượt qua, nhưng với sự đồng hành dài hạn kết hợp giữa chuyên gia tâm lý và bác sĩ tâm thần sẽ giúp mẹ và bé nhận được sự chăm sóc tốt nhất cách trọn vẹn.

Xem thêm: Kéo phụ nữ sau sinh ra khỏi trầm cảm: tầm quan trọng của hỗ trợ tâm lý chuyên nghiệp

Với sự phối hợp giữa Bác sĩ Tâm thần - Chuyên gia tâm lý và ứng dụng Công nghệ trong chăm sóc sức khỏe tinh thần, dịch vụ tư vấn/tham vấn Safe and Sound tự hào tiên phong hỗ trợ bạn “Tự phát hiện sớm - Sơ cứu cảm xúc tức thời - Hỗ trợ đồng hành dài hạn”.

Nếu bạn nghi ngờ mình gặp vấn đề tâm lý, hoặc muốn biết thêm thông tin về dịch vụ tham vấn - tư vấn tâm lý, bạn có thể liên hệ tới HOTLINE 0964 778 911 (Điện thoại/Zalo, 24/7) để được giải đáp và hỗ trợ trong thời gian sớm nhất!

CÁCH THỨC ĐẶT LỊCH HẸN tham vấn/tư vấn trực tuyến hoặc trực tiếp với chuyên gia

Tại Fanpage Bác sĩ tâm lý SNS
Hoặc tải và đặt lịch tham vấn trên ứng dụng Safe and Sound để quản lý và theo dõi lịch mọi lúc, mọi nơi

Safe and Sound - thuộc Viện Ứng dụng Công nghệ Y tế (IMT)